Tabii mi Tabi mi?

Doğal anlamına gelen Arapça kökenli kelimemiz var. Bu hem tabi (tab'î) hem de tabii (tabi'î) diye yazılabilir.



Tabi köken olarak "normalliğe ilişkin" (aynı Arapça kelimenin yayıncı anlamı da var; ona hiç girmiyorum) tabii ise "normale ilişkin" gibi bir anlama sahip.



Kısacası ikisi de doğru ve anlamları da aynı kapıya çıkıyor.



Bir de bağlı anlamına gelen tâbi kelimesi var.



TDK diyor ki:

tabi = tâbi (bağlı)

tabii = doğal



Dil derneği de aynı ayrımı yapmış. Bunu gözetmek mantıklı olur.

Konu hakkında ayrıca bkz. Tabiki Tabikide Nasıl Yazılır?

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Klarnet mi Klarinet mi?

Kelimenin aslının [İtalyancadan] "klarinet" olduğu kesin. Eski yazılışına [Osmanlı harfleriyle yazılışına] da baktım i'yi vurgulayarak yazıyorlarmış yani klârînet diye yazıyorlarmış.



Gel gör ki güncel kullanımda klarnet çok yaygın kullanılıyor. Google'a göre 3'e 2 gibi bir oran var. TDK da Dil Derneği de "klarnet"i doğru saymış.











ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Likantropi mi Likantrofi mi?

Bu kelime eski Yunanca iki kelimenin birleştirilmiş haliymiş: likos yani kurt ve antropos yani adam.



Yunanca antropos kelimesine bakıyoruz, bundan türemiş halimeler Türkçede f'ye dönüşüyor mu diye:



Antropoloji : aynı kökten türemiş. p'li telaffuz ediliyor.

Antropometri : aynı...

Antroposentrik: aynı...



Demek ki bu kelimeyi de diğerleri gibi p harfiyle yani likantropi diye yazmak daha tutarlı olur.







ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Tecahül-i Arifane mi Tecahül-i Arif mi?

Bence bunlar günlük konuşma diline girmiş kelimeler değil. Onun içinde dilde ayrı bir şekil aldıklarını düşünmeye gerek yok: tecahül-i arif(ane)



Arif/arifane ayrımına gelince,



"Tecahül-i arif"in Türkçesi "bilgenin bilmemesi"



"Tecahul-i arifane" işe "bilgece bilmemek" anlamında.



İkisinde de hat doğru, inşa da doğru sadece anlamlar biraz farklı.



Milli Eğitim Bakanlığının 12.4.1993 tarih ve 93 sayılı kararında da "tecahul-i arif(tecahul-i arifane)" diye yazılmasına karar verilmiş. ( ttkb.meb.gov.tr/öğretmen/modules.php?name=Downloads&d_op=getit&lid=300 )



İnternetteki Arapça kaynaklarda doğal olarak sadece (tecahul'ül-arif) geçiyor ve gayet yaygın: (1590 sonuç)



Farsça kaynaklarda tecahul-i arif 101 tecahul-i arifane de 107 sonuç veriyor.



http://www.h-obaidi.com/safahat%20ekhtesasi/Ehsanulla%20Salam/Naqd%20jala%20norani2.htm adresinden anladığım kadarıyla bu sanatın Farsça teknik adı "tecahül-i arif" ama cümle içinde tecahül-i arifane diye kullanılıyor.



Zaten yaygın olan Arapça "tecahül'ül-arif" tamlamasının Farsça-Osmanlıca karşılığı "tecahül-i arif" oluyor. Onun için bence tecahül-i arif'ten şaşmamak lazım. Tecahul-i arif daha genel-geçer bir terimken tecahül-i arifane biraz Fars-Türk karma işi oluyor.



Hüsn-i ta'l-il hakkında da söyleyeceklerim var. Ama o başka bir hikaye...

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Şinitzel Nasıl Yazılır?

Dil Derneği "şinitzel" demiş.

Başka hiçbir otorite de Türkçe yazıma dair henüz bir şey söylememiş.

Aslına sadık kalınacaksa "schnitzel", yok Türkçe yazılacaksa "şinitzel".

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Eblek mi Ebleh mi?

Kökeni: be-lam-he yani ebleh

TDK yazım kılavuzu: ebleh

Dil Derneği yazım kılavuzu: ebleh

Google'da ise "eblek" yazımı 2 kat yaygın.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Alt Yazı mı Altyazı mı?

Devlet resmi yazışmalarında "Üst yazı" diye bir kavram var.

"Alt yazı" olsa olsa onun tersi olur. Filmlerde çıkanlar altyazıdır yani birleşiktir.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Kısır Döngü Birleşik mi Yazılır?

Dil Derneği "kısırdöngü" diyor.

TDK ise "kısır döngü" diyor.

Bence doğrusu "kısır döngü" çünkü kısır bir döngü kast ediliyor. Deyim bile değil. Harf kaynaması da yok.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Teba mı Tebaa mı?

Teba´ edene [tâbi olana] tebaa [teba´a] denir. Doğrusu tebaa.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Püritan mı Püriten mi?

Püriten daha eski, daha yaygın ve Türkçeye (Ünlü uyumuna) daha uygun.
Ben de püritan yazmak için bir neden göremiyorum.

Taraftar mı Tarafdar mı

Ekin özüne bakarsak bildiğimiz "d" ile yazılıyor. Osmanlıca "tarafdar" diye yazarlarmış. Hala devam eden de vardır belki. T'li söyleyiş sadece telaffuzdan kaynaklanıyor. Ayrıca ~dar derken a uzun okunabilirken ~tar telaffuzu a'nın uzun okunmasına da elvermiyor.



Benim gördüğüm kadarıyla burada sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralı normal uygulanıyor: aleyte -> aleyhtar, tarafta-> taraftar, mihmanda - mihmandar, alemde -> alemdar...



Yani normal ekken ~dar "FıSTıKÇı ŞaHaP"a denk gelirse ~tar olması lazım. Kafamdaki örneklerle vardım bu genellemeye. Yani taraftar daha doğru.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Tanbur mu Tambur mu

Kelimenin eski halinin tanbur olduğu kesin. Hatta "Pantur" denen Sümer çalgısına kadar izi sürülebiliyor.

Lakin TDK yazım kılavuzunda da Dil Derneği yazım kılavuzunda da bu kelime "Tambur" diye geçiyor.

İklap kuralı da denen n-b çatışmasının burada da varlığı kabul edilmiştir.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Serbes mi Serbest mi

Harf devriminin ilk yıllarında kelimenin "serbes" şeklinde yazıldığının en büyük kanıtı "Serbes Cumhuriyet Fırkası" ismidir. http://kisi.deu.edu.tr/hakki.uyar/3.pdf

Ancak sonraki yıllarda TDK Yazım Kılavuzu da diğer otoriteler de "serbest" şeklindeki yazım üzerinde uzlaşmıştır. Doğru yazım "serbest" şeklindedir.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Arttırmak mı Artırmak mı?

Artırmak, -tır/tir kadar olmasa da verimli bir ettirgen fiil türetme eki olan -ır/ir ekiyle türetilmiş (Kşz. bitirmek, kaçırmak, duyurmak) olan kelimedir.



Arttırmaktan çok daha eski olması muhtemeldir.



Divanu Lügati't-Türk'te artmak ve artırmak kelimeleri vardır. Divanda pek çok ettirgen fiile yer verildiği halde arttırmak kelimesine yer verilmemiştir. Belirtmek lazım ki divanda artmak kelimesinin anlamı fazla gelmek, artırmak kelimesinin anlamı da bir şeyin fazla vermesini sağlamak yani bugün "Dişinden tırnağından artırmak" derken kullandığımız anlamdır.



Artmak'ın zamanla çoğalmak anlamını da kazanmış olması muhtemeldir. Nitekim Kamus-i Türki'de artmak kelimesinin tanımında verilen ilk iki anlam çoğalmak ve ziyadeleşmektir. Kamus-i Türki'de artmak ve arttırmak kelimelerine yer verilmiş artırmak kelimesine ise yer verilmemiştir. Muhtemelen Şemsettin Sami bu iki kelimeyi özdeş saymış ve yaygın olan çoğaltma ekiyle türetileni tek doğru telakki etmiştir.



Bugün ise her iki kelime de kullanılmakta ve sözlüklerde yer almaktadır.



Artırmak fazla kılmak arttırmak ise çoğaltmak anlamına daha yakın durur (Kşz. fazla-ziyade farkı)



Not: Sör G. Clauson da eserinde arttırmak fiiline 11. yüzyıla kadarki hiçbir metinde rastlanmadığını artırmak'ın ise artmak kadar eski bir fiil olduğunu belirtmektedir.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Tamlanan Ekinin Yanlış Kullanımı

Tamlanan ekinin yanlış kullanımı yoktur. Dilin zenginliğini inkar etmek vardır.

"Oturmayı kalkmayı bilmek" = Fiilleri yapabilmek

"Oturmasını kalkmasını bilmek" = O konuda görgü sahibi olmak.

"Biz de bilirdik sevgiliye karanfil almayı" = Alamamış

"Biz de bilirdik sevgiliye karanfil almasını" = Almamış



____________

"Tutmak" ile "tutması" arasında nüans var bence.

1- "Tutmasını biliriz de kemiği yok bunun"

2- "Tutmayı biliriz de kemiği yok bunun".

İlk örnekte fiil bir nesnenin varlığına atıf yapmış. İkinci örnekte nesneye atıf yok.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Hatırat Çoğul mu?

Hatırat sadece 'hatıra'nın çoğulu değil hatıraların yazılı olduğu eser anlamına da gelir.



Böyle birkaç otobiyografik eser varsa o zaman hatıratlar denebilir. Hiç denmez değil yani; teoride de kalsa "Hatıratlar" demek mümkün bence.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Tabut-ı Sakine mi Tabut-ı Sekine mi? (تَّابُوتُ سَكِينَةٌ)

Sin, üstün, kef, esre, ya, (sakin) nun ve dişillik
te'si =

Säkînä(h) diye okunur

Elif'le yazılan (oturan anlamındaki) sâkin kelimesi zaten
Türkçede "sakin" diye yazıldığı için buradaki üstün'ü e diye
yorumlamak ayırt etmek için daha iyi olur.

Yani "tabut-ı sekine".

Hanzo Kime Denir?

Hanzo diye atalarımız Almanlara (Hans) dermiş. Oradan kalmış.



Çinlilerin adı Hansu (veya biraz bozarak Hanzu) ise ses olarak da anlam olarak da hanzolukla ilgili değil.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Kelimenin Arapça aslı (وعود) vav-üstün-ayın-sakin-de yani vä'd diye okunuyor.

Türkçede sözcük sonuna d gelemeyeceği için t'ye dönüşüyor.



TDK ayın harfi sebebiyle uzun okunan sözcükleri (naaş, saat) hep iki a ile yazmış. Vaat kelimesini de öyle yazmış. Ama aynı kelimenin fiilini niye tek a'ya indirgemiş onu anlamak pek mümkün görünmüyor.



Uzun okunan tek a harfi Arapça aslı elifle yazılan kelimelere tekabül eder. Kaldı ki burada "vade" kelimesinin -den hali de karışıklık yaratıyor. Bence fiil de isim gibi iki a ile yazılmalı. O zaman tutarlı olur. "vadetmek" tek başına hem isim haliyle hem benzeri diğer kelimelerle tutarsızlık oluşturuyor.



t-d yumuşamasına gelirsek. Kelimenin aslı yumuşak sessizle bitiyorsa aynı kelimenin sonuna sesli harf geldiğinde sert ünsüz özüne dönüp yumuşuyor. Derç-dercetmek, celp-celbetmek gibi. Ama bu her zaman geçerli değil. Mesela taklit etmek aslı taklid olduğu halde yumuşamayabiliyor. İcat etmek, icatın aslı icad olduğu halde yumuşamayabiliyor.



Bileşik kelimeler hakkında daha önce alıntıladığım kitap sabretmek, dercetmek vs kelimelerin, ortaya yeni bir anlam çıkmadığı halde sırf asıl kelimedeki ses değiştiği için birleşik yazılması gerektiğini savunuyor.



Yani t yumuşayıp d'ye dönüşüyor dersek birleşik (vaadetmek), demezsek ayrı yazmak (vaat etmek) gerekir. Bence en doğrusu "vaat etmek"tir.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Huzme mi Hüzme mi?

TDK yazım kılavuzu hüzme diyor. Dil Derneği ve Ana Yazım Kılavuzu ise huzme diyor.



Kelimenin aslı ha ile yazılıyor. Yani aslen huzme doğru.



Pratikte de "ışık hüzmesi" vs "ışık hüzmesi" mukayesesi skoru 65 bin - 72 bin.



Yani "huzme" biraz daha doğru görünüyor.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?