Teba mı Tebaa mı?

Teba´ edene [tâbi olana] tebaa [teba´a] denir. Doğrusu tebaa.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Püritan mı Püriten mi?

Püriten daha eski, daha yaygın ve Türkçeye (Ünlü uyumuna) daha uygun.
Ben de püritan yazmak için bir neden göremiyorum.

Taraftar mı Tarafdar mı

Ekin özüne bakarsak bildiğimiz "d" ile yazılıyor. Osmanlıca "tarafdar" diye yazarlarmış. Hala devam eden de vardır belki. T'li söyleyiş sadece telaffuzdan kaynaklanıyor. Ayrıca ~dar derken a uzun okunabilirken ~tar telaffuzu a'nın uzun okunmasına da elvermiyor.



Benim gördüğüm kadarıyla burada sert ünsüzlerin benzeşmesi kuralı normal uygulanıyor: aleyte -> aleyhtar, tarafta-> taraftar, mihmanda - mihmandar, alemde -> alemdar...



Yani normal ekken ~dar "FıSTıKÇı ŞaHaP"a denk gelirse ~tar olması lazım. Kafamdaki örneklerle vardım bu genellemeye. Yani taraftar daha doğru.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Tanbur mu Tambur mu

Kelimenin eski halinin tanbur olduğu kesin. Hatta "Pantur" denen Sümer çalgısına kadar izi sürülebiliyor.

Lakin TDK yazım kılavuzunda da Dil Derneği yazım kılavuzunda da bu kelime "Tambur" diye geçiyor.

İklap kuralı da denen n-b çatışmasının burada da varlığı kabul edilmiştir.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Serbes mi Serbest mi

Harf devriminin ilk yıllarında kelimenin "serbes" şeklinde yazıldığının en büyük kanıtı "Serbes Cumhuriyet Fırkası" ismidir. http://kisi.deu.edu.tr/hakki.uyar/3.pdf

Ancak sonraki yıllarda TDK Yazım Kılavuzu da diğer otoriteler de "serbest" şeklindeki yazım üzerinde uzlaşmıştır. Doğru yazım "serbest" şeklindedir.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Arttırmak mı Artırmak mı?

Artırmak, -tır/tir kadar olmasa da verimli bir ettirgen fiil türetme eki olan -ır/ir ekiyle türetilmiş (Kşz. bitirmek, kaçırmak, duyurmak) olan kelimedir.



Arttırmaktan çok daha eski olması muhtemeldir.



Divanu Lügati't-Türk'te artmak ve artırmak kelimeleri vardır. Divanda pek çok ettirgen fiile yer verildiği halde arttırmak kelimesine yer verilmemiştir. Belirtmek lazım ki divanda artmak kelimesinin anlamı fazla gelmek, artırmak kelimesinin anlamı da bir şeyin fazla vermesini sağlamak yani bugün "Dişinden tırnağından artırmak" derken kullandığımız anlamdır.



Artmak'ın zamanla çoğalmak anlamını da kazanmış olması muhtemeldir. Nitekim Kamus-i Türki'de artmak kelimesinin tanımında verilen ilk iki anlam çoğalmak ve ziyadeleşmektir. Kamus-i Türki'de artmak ve arttırmak kelimelerine yer verilmiş artırmak kelimesine ise yer verilmemiştir. Muhtemelen Şemsettin Sami bu iki kelimeyi özdeş saymış ve yaygın olan çoğaltma ekiyle türetileni tek doğru telakki etmiştir.



Bugün ise her iki kelime de kullanılmakta ve sözlüklerde yer almaktadır.



Artırmak fazla kılmak arttırmak ise çoğaltmak anlamına daha yakın durur (Kşz. fazla-ziyade farkı)



Not: Sör G. Clauson da eserinde arttırmak fiiline 11. yüzyıla kadarki hiçbir metinde rastlanmadığını artırmak'ın ise artmak kadar eski bir fiil olduğunu belirtmektedir.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Tamlanan Ekinin Yanlış Kullanımı

Tamlanan ekinin yanlış kullanımı yoktur. Dilin zenginliğini inkar etmek vardır.

"Oturmayı kalkmayı bilmek" = Fiilleri yapabilmek

"Oturmasını kalkmasını bilmek" = O konuda görgü sahibi olmak.

"Biz de bilirdik sevgiliye karanfil almayı" = Alamamış

"Biz de bilirdik sevgiliye karanfil almasını" = Almamış



____________

"Tutmak" ile "tutması" arasında nüans var bence.

1- "Tutmasını biliriz de kemiği yok bunun"

2- "Tutmayı biliriz de kemiği yok bunun".

İlk örnekte fiil bir nesnenin varlığına atıf yapmış. İkinci örnekte nesneye atıf yok.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Hatırat Çoğul mu?

Hatırat sadece 'hatıra'nın çoğulu değil hatıraların yazılı olduğu eser anlamına da gelir.



Böyle birkaç otobiyografik eser varsa o zaman hatıratlar denebilir. Hiç denmez değil yani; teoride de kalsa "Hatıratlar" demek mümkün bence.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Tabut-ı Sakine mi Tabut-ı Sekine mi? (تَّابُوتُ سَكِينَةٌ)

Sin, üstün, kef, esre, ya, (sakin) nun ve dişillik
te'si =

Säkînä(h) diye okunur

Elif'le yazılan (oturan anlamındaki) sâkin kelimesi zaten
Türkçede "sakin" diye yazıldığı için buradaki üstün'ü e diye
yorumlamak ayırt etmek için daha iyi olur.

Yani "tabut-ı sekine".

Hanzo Kime Denir?

Hanzo diye atalarımız Almanlara (Hans) dermiş. Oradan kalmış.



Çinlilerin adı Hansu (veya biraz bozarak Hanzu) ise ses olarak da anlam olarak da hanzolukla ilgili değil.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Kelimenin Arapça aslı (وعود) vav-üstün-ayın-sakin-de yani vä'd diye okunuyor.

Türkçede sözcük sonuna d gelemeyeceği için t'ye dönüşüyor.



TDK ayın harfi sebebiyle uzun okunan sözcükleri (naaş, saat) hep iki a ile yazmış. Vaat kelimesini de öyle yazmış. Ama aynı kelimenin fiilini niye tek a'ya indirgemiş onu anlamak pek mümkün görünmüyor.



Uzun okunan tek a harfi Arapça aslı elifle yazılan kelimelere tekabül eder. Kaldı ki burada "vade" kelimesinin -den hali de karışıklık yaratıyor. Bence fiil de isim gibi iki a ile yazılmalı. O zaman tutarlı olur. "vadetmek" tek başına hem isim haliyle hem benzeri diğer kelimelerle tutarsızlık oluşturuyor.



t-d yumuşamasına gelirsek. Kelimenin aslı yumuşak sessizle bitiyorsa aynı kelimenin sonuna sesli harf geldiğinde sert ünsüz özüne dönüp yumuşuyor. Derç-dercetmek, celp-celbetmek gibi. Ama bu her zaman geçerli değil. Mesela taklit etmek aslı taklid olduğu halde yumuşamayabiliyor. İcat etmek, icatın aslı icad olduğu halde yumuşamayabiliyor.



Bileşik kelimeler hakkında daha önce alıntıladığım kitap sabretmek, dercetmek vs kelimelerin, ortaya yeni bir anlam çıkmadığı halde sırf asıl kelimedeki ses değiştiği için birleşik yazılması gerektiğini savunuyor.



Yani t yumuşayıp d'ye dönüşüyor dersek birleşik (vaadetmek), demezsek ayrı yazmak (vaat etmek) gerekir. Bence en doğrusu "vaat etmek"tir.

ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Huzme mi Hüzme mi?

TDK yazım kılavuzu hüzme diyor. Dil Derneği ve Ana Yazım Kılavuzu ise huzme diyor.



Kelimenin aslı ha ile yazılıyor. Yani aslen huzme doğru.



Pratikte de "ışık hüzmesi" vs "ışık hüzmesi" mukayesesi skoru 65 bin - 72 bin.



Yani "huzme" biraz daha doğru görünüyor.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Biidrak mı Bi-idrak mı?

Buradaki bi- biçare'nin bi-'siyle ile aynı. Farsça "-sız, siz" anlamına gelen önek.



Arapçadaki "bi" olsaydı ayrı yazılması düşünülebilirdi. Bence de burada birleşik yazmak gerekir.



"Etrak-ı biidrak" Osmanlıca tabirin doğru yazılışıdır.



ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Vaşington mu Washington mu?

Vaşington DC bence de olmaz, olamaz.

Chicago da tartışılır ama bence yeterince eski değil. "Yeterince"nin altını dolduralım yeter.



Şöyle bir kıyas olabilir: Chicago'nun Türkçedeki kullanımı da Washington'tan eski olmadığını göre o da İngilizcedeki gibi yazılır.



London için Türkçe Landın, London, Londın falan demiyoruz ama Londra gibi bir ismi var.

München için Türkçe Münşen, Münçen falan demiyoruz ama Münih gibi bir ismi var.



Hal böyleyken California'yı Kaliforniya diye, Chicago'yu Şikago diye kasmak anlamsız. Şehre "Türkçe" adı altında verdiğimiz isim herhangi geleneğin varlığına işaret etmiyor.



Kısacası: aynı okuyacaksak hiç bozmayalım.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Şikago mu Chicago mu?

Vaşington DC bence de olmaz, olamaz.

Chicago da tartışılır ama bence yeterince eski değil. "Yeterince"nin altını dolduralım yeter.



Şöyle bir kıyas olabilir: Chicago'nun Türkçedeki kullanımı da Washington'tan eski olmadığını göre o da İngilizcedeki gibi yazılır.



London için Türkçe Landın, London, Londın falan demiyoruz ama Londra gibi bir ismi var.

München için Türkçe Münşen, Münçen falan demiyoruz ama Münih gibi bir ismi var.



Hal böyleyken California'yı Kaliforniya diye, Chicago'yu Şikago diye kasmak anlamsız. Şehre "Türkçe" adı altında verdiğimiz isim herhangi geleneğin varlığına işaret etmiyor.



Kısacası: aynı okuyacaksak hiç bozmayalım.



Doğrusu Chicago.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Meğerki Bileşik mi Yazılır Ayrı mı?

İllaki, meğerki ve TDK'nın birleşik yazdığı benzer kelimelerin ortak özelliği aslında oradaki -ki'nin işlevsiz olması. Yani cümle sözdizimini değiştirmek için kullanılan (gözlerimin rengini unuttuğunu duydum -> duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini) -ki burada evcilleştirilmiş.



İllaki ile illa arasında, meğerki ile meğer arasında o yönden bir fark yok. O zaman biz de bunları birleşik yazalım derim.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

İllaki Birleşik mi Yazılır Ayrı mı?

İllaki, meğerki ve TDK'nın birleşik yazdığı benzer kelimelerin ortak özelliği aslında oradaki -ki'nin işlevsiz olması. Yani cümle sözdizimini değiştirmek için kullanılan (gözlerimin rengini unuttuğunu duydum -> duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini) -ki burada evcilleştirilmiş.



İllaki ile illa arasında, meğerki ile meğer arasında o yönden bir fark yok. O zaman biz de bunları birleşik yazalım derim.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Ehl-i Keyf mi Ehlikeyf mi Ehl-i Keyif mi?

Key(i)f (كيف) bazen Arapçadaki anlamıyla kullanılır. Arapçada keyf nasıl- nasıllık (nitelik) anlamına gelir. "Nasılsın?" anlamına gelen "kefye hâluke" (halin nasıl) ya da "keyfuke" (nasılsın?) sorusundan dolayı Türkçede key(i)f ehli olmak, rahatına bakmak anlamına gelir olmuş.



Buradaki keyif Türkçe olduğu için Arapça tamlamaya kasmaya gerek yok bence. Ben olsam "keyif ehli" derdim. Lakin yedi uyurların Arapça namı olan "ehl-i kehf"e benzediği için midir terime bir sufilik getirdiği için midir nedendir bilinmez tamlamanın bu kadar Türkçe hali hemen hemen hiç tutmamış.



Tamlama aslen Arapça olmadığına göre ehl-i keyf olmaz. O nitelik sahibi demek. Dosdoğru Türkçe muamelesi ederek "keyif ehli" demek de tercih edilmediğine göre Osmanlıcasını yani "ehl-i keyif"i tercih edelim derim. "Onun aslı keyf"tir argümanına karşı savunmam şudur:

burada keyif Arapça keyf'ten türemiş ama artık kendi bağımsızlığına kazanmış, rahatına bakmak anlamına gelen ayrı bir kelimedir. Buradaki anlamı da bu sonradan kazandığı anlamdır.



Öte yandan Gaziantepte kullanılan buz küpü(?)nün adının ehlikeyf diye yazıldığı konusunda mutabakat var gibi. Ona saygı duyarım.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Şapka İşareti Ne İşe Yarar

TDK şapkayı Batı dillerinden gelen kelimelerde kaldırdığı halde diğer kelimelerde kaldırmadı. Çetrefilli bir konu nitekim. Özellikle muhafazakar tandanslı yazarlar tire, şapka ve apostrof kullanmaya çok eğilimliler. Bu tutum Arapça sesleri vermek için yardımcı da oluyor tabi. Mesela bazı yazılarda kalemi bile kâlem diye yazanlar var. Arapça transkripsiyona bakınca nedenini anlayabiliyorum.



Uygulamada şapka:



1- "qa" sesi vermek için kullanılıyor. İnce ünlülerle kef kalın ünlülerle kaf diye okunan k harfi yanına kalın ünlü geldiği halde kef diye okunuyorsa k harfine işaret koymak yerine yanındaki sesli harfe şapka konuyor. Misal:

kâğıt, kâr, sükût vs...



2- Sesli bir harf uzun okunuyorsa şapka konuyor. Arapça üzerinde izah etmek gerekirse elifle yazılan a, ya ile yazılan i ve vav ile yazılan u sesi Türkçe yazımda şapkalı oluyor. Misal:

câmi, râzı, fâni, şeklî, huzûrunda vs...



3- Sesli harf ince ya da kapalı okunacaksa (Almancadaki ä veya Azericedeki ters e gibi) şapka ile yazılıyor. TDK'nin böyle bir kuralı olmayabilir. Bu yaklaşım Arapça tandansına önem veren yazarlara özgü olabilir. Misal:

kâlem, vâkit, nâkit vs...





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?

Antrkot mu Antrikot mu?

TDK yazım kılavuzu: antrikot

Dil Derneği yazım kılavuzu: antrkot

Google: antrikot (yaklaşık 25 kat)



Antrikot daha doğru görünüyor.





ıstırab mı ızdırap mı??

Tıraş mı Traş mı?

Anadolumuz Nasıl Yazılır??

Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?

Herşey Nasıl Yazılır?