Önce "yaşımda~" kullanımını irdeleyelim.
Bilinen en eski örneklerden gidelim:
--------------
"Kara han içreği ben Ezgene. Altı otuz yaşıma erti. Ben öltüm"
[Kara han maiyetinden ben Ezgene. 26 yaşımdaydım. Öldüm]¹
Yenisey, Ezgene yazıtı (mezar taşı)
"Biş yigirmi yaşımda tabgaç kanga bardım"
[15 yaşımda Tabgaç (çin hanedanı) kağanına gittim]
Begire yazıtı (mezar taşı)
--------------
Bunlar yaklaşık 1300 yıllık örnekler. Yani "yaşımda...", "yaşımdan..." kullanımları dilin özünde var. "6 yaşımdan beri sözlük yazarıyım" denebilir.
Gelelim öbür kullanıma. "6 yaşından beri sözlük yazarıyım" denebilir mi?
Bu ifadeyi analiz etmek için "1999 yılından beri sözlük yazarıyım" ifadesi üzerinden kıyas yapılabilir². Şöyle ki:
"1999 yılı" diye bir tamlama var. "Elma meyvesi", "Ahmet ismi" gibi bir belirtisiz isim tamlaması. Oradaki -ı eki ya da -ın eki iyelik eki değil. -ı tamlanan eki. -n de kaynaştırma harfi. Eğer "1999 yılı" denebildiği gibi "6 yaşı" da diyebiliyorsak "6 yaşından beri sözlük yazarıyım" ifadesinde bir yanlışlık yok demektir çünkü "1999 yılından beri sözlük yazarıyım" demekte hiçbir yanlışlık yok.
Fakat sorun şurda: "1999 yılı" dediğimiz şekilde "altı yaşı" diyemiyoruz çünkü öyle bir şey yok. İfadenin kökünde aslında bir sıfat tamlaması var: "altı yaş"
--------------
"Biş yigirmi yaşda alınmışım koncuyuma bunga adrıldım"
[15 yaşta aldığım eşimden ne yazık ki ayrıldım]
Begire yazıtı
--------------
Yani insanın 6. Yaşına "altı yaş" denir. "altı yaşı" denmez.
Söz konusu olan bir sıfat tamlaması olduğuna göre tamlanan eki -ı söz konusu değildir. Dolayısıyla "ben 6 yaşından beri sözlük yazarıyım" ifadesindeki -ı'nın tamlanan eki olamayacağı bellidir.
İyelik eki olması da zor görünüyor çünkü birinci tekil şahıslı bir cümledeki kelimeye üçüncü tekil şahıs eki gelmez. Ancak "Boyu kısa biriyim", "Sözü doğru bir insanım" gibi örnekler buna müsaade eder. Ele aldığımız örnekte ise -ı eki iyelik eki olarak da geçersizdir.
Bununla birlikte "6 yaşından beri" ifadesinin yaygınlığına saygı duyuyorum. Amacım dil polisliği yapmak değil. Bu yeni ifade henüz geleneksel ifadeyi bastırmış değil ama kendi varlığını kabul ettirecek kadar yaygın.
Peki uzun vadede ne olur? Bence yine geleneksel yapı ağır basar çünkü dilin aritmetiğinde yaş ifadeleri sıfat tamlaması olarak esas alınmış ve bunun çok kuvvetli bir güncel delili de var:
Cahit Sıtkı Tarancı'nın şiirinin adı: Otuz Beş Yaş
___________________________________________________
¹ Typo yok. Eski türklerin matematiği de zayıf değildi. Beş yirmi = 15 demektir.
² Hayır arkadaşım, 19 yaşında değilim. 1999 yılını ve 6 yaşı örnek olsun diye verdim.
ıstırab mı ızdırap mı??
Tıraş mı Traş mı?
Anadolumuz Nasıl Yazılır??
Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?
Herşey Nasıl Yazılır?
Bilinen en eski örneklerden gidelim:
--------------
"Kara han içreği ben Ezgene. Altı otuz yaşıma erti. Ben öltüm"
[Kara han maiyetinden ben Ezgene. 26 yaşımdaydım. Öldüm]¹
Yenisey, Ezgene yazıtı (mezar taşı)
"Biş yigirmi yaşımda tabgaç kanga bardım"
[15 yaşımda Tabgaç (çin hanedanı) kağanına gittim]
Begire yazıtı (mezar taşı)
--------------
Bunlar yaklaşık 1300 yıllık örnekler. Yani "yaşımda...", "yaşımdan..." kullanımları dilin özünde var. "6 yaşımdan beri sözlük yazarıyım" denebilir.
Gelelim öbür kullanıma. "6 yaşından beri sözlük yazarıyım" denebilir mi?
Bu ifadeyi analiz etmek için "1999 yılından beri sözlük yazarıyım" ifadesi üzerinden kıyas yapılabilir². Şöyle ki:
"1999 yılı" diye bir tamlama var. "Elma meyvesi", "Ahmet ismi" gibi bir belirtisiz isim tamlaması. Oradaki -ı eki ya da -ın eki iyelik eki değil. -ı tamlanan eki. -n de kaynaştırma harfi. Eğer "1999 yılı" denebildiği gibi "6 yaşı" da diyebiliyorsak "6 yaşından beri sözlük yazarıyım" ifadesinde bir yanlışlık yok demektir çünkü "1999 yılından beri sözlük yazarıyım" demekte hiçbir yanlışlık yok.
Fakat sorun şurda: "1999 yılı" dediğimiz şekilde "altı yaşı" diyemiyoruz çünkü öyle bir şey yok. İfadenin kökünde aslında bir sıfat tamlaması var: "altı yaş"
--------------
"Biş yigirmi yaşda alınmışım koncuyuma bunga adrıldım"
[15 yaşta aldığım eşimden ne yazık ki ayrıldım]
Begire yazıtı
--------------
Yani insanın 6. Yaşına "altı yaş" denir. "altı yaşı" denmez.
Söz konusu olan bir sıfat tamlaması olduğuna göre tamlanan eki -ı söz konusu değildir. Dolayısıyla "ben 6 yaşından beri sözlük yazarıyım" ifadesindeki -ı'nın tamlanan eki olamayacağı bellidir.
İyelik eki olması da zor görünüyor çünkü birinci tekil şahıslı bir cümledeki kelimeye üçüncü tekil şahıs eki gelmez. Ancak "Boyu kısa biriyim", "Sözü doğru bir insanım" gibi örnekler buna müsaade eder. Ele aldığımız örnekte ise -ı eki iyelik eki olarak da geçersizdir.
Bununla birlikte "6 yaşından beri" ifadesinin yaygınlığına saygı duyuyorum. Amacım dil polisliği yapmak değil. Bu yeni ifade henüz geleneksel ifadeyi bastırmış değil ama kendi varlığını kabul ettirecek kadar yaygın.
Peki uzun vadede ne olur? Bence yine geleneksel yapı ağır basar çünkü dilin aritmetiğinde yaş ifadeleri sıfat tamlaması olarak esas alınmış ve bunun çok kuvvetli bir güncel delili de var:
Cahit Sıtkı Tarancı'nın şiirinin adı: Otuz Beş Yaş
¹ Typo yok. Eski türklerin matematiği de zayıf değildi. Beş yirmi = 15 demektir.
² Hayır arkadaşım, 19 yaşında değilim. 1999 yılını ve 6 yaşı örnek olsun diye verdim.
ıstırab mı ızdırap mı??
Tıraş mı Traş mı?
Anadolumuz Nasıl Yazılır??
Vaat Etmek mi Vâdetmek mi?
Herşey Nasıl Yazılır?
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
"Benim de diyeceklerim var!" diyorsanız buyrun